Inscriptio emptionis — venditionis Comparens personaliter coram judicio, Nobilis N. haeres, de N. sanus mente et corpore existens, publice ac per expressum recognovit; quia bona sua haereditaria, videlicet viliam N. cum totali ipsius villae haereditate, et omnibus ad eam pertinentibus, et quovis modo spectantibus, et proventibus; nihil juris, dominij, et proprietatis, et quorumvis usufructuum, praedictus N. in praefatis bonis, pro se, et suis successoribus reservando, seu excipiendo; ita late et longe, circumferentialiterque, prout praefatorum bonorum, villae N. haereditas, se in suis metis, et limitibus extendit, Nobili N. de N. pro centum marcis pecuniae monetae et numeri Polonicalis, vendidit perpetue et in aevum, prout solus habuit, tenuit, possedit, nullis exclusis, per praefatum N. et ejus successores, cum omni jure, dominio, et proprietate, ac titulohaereditario, perpetue et in aevum tenenda, possidenda, et ad usus beneplacitos convertenda: et jam extunc praedictus N. praefato N. dedit realem intromissionem, et ; actualem possessionem, per Ministerialem Terrestrem N. de N. in praedicta bona, videlicet villam N. et ejus haereditatem totalem: et debet praedictus N. et ejus successores, praefatum N. Cum successoribus, occasione praemissorum, tueri, evincere, et eliberare, pacificareque, ab omni impetitione juridica; ab omnibus personis, per praescriptiones Terrestres, prout ad quamlibet personam praescriptio pertinet, toties quoties sibi N. opus fuerit, sub damno Terrestri nulla re exquisita ipsum evadendo. Et si talis venditio deberet fieri in vim reemptionis, alias na wyderkaw, tunc in loco competenti addantur duntaxat haec verba : videlicet in vim reemptionis, alias na wyderkaw. Et si venditor haberet uxorem, cuius reformatio extenderet se ad talia bona vendita; constituetur per maritum ad acta, et cum consensu amicorum, ad minus duorum, ex linea paterna consangvineorum, consentiet ad talem inscriptionem, quo ad ejus reformationem. | Zapis kupna — sprzedaży. Stawający (współstawający, stojąc, jawiący się) osobiście wobec sądu, Szlachetny dziedzic N z N, zdrów na ciele i umyśle, publicznie i wyraźnie zeznał, że dobra swoje dziedziczne, to jest wieś N z całkowitem tej wsi dziedzictwem, ze wszystkiemi odnośnemi przynależytościami i dochodami, nic z prawa, władania, własności i jakichkolwiek bądź użytkowań rzeczony N w pomienionych dobrach dla siebie i swych spadkobierców nie zachowując lub wyłączając, tak szeroko, długo i dokoła, jak wspomnianych dóbr wsi N dziedzictwo w swych miedzach i granicach rozciąga się, sprzedał na zawsze i wieczście Szlachetnemu N z N za sto grzywien pieniędzy w monecie i liczbie polskiej tak, jak sam miał, dzierżył i posiadał, bez żadnego wyłączenia, ażeby N, jak i jego spadkobiercy, z całkowitem prawem, władaniem, własnością i tytułem dziedzicznym stale i na zawsze dzierżył, posiadł i na pożytki własnowolne obracał; i już odtąd rzeczony N po,mienionemu N (nabywcy) dał wwiązanie rzeczywiste oraz istotne posiadanie przez Woźnego Ziemskiego N z N w dobrach wyżej wspomnianych, to jest we wsi N z jej całkowitem dziedzictwem, i winien rzeczony N oraz jego spadkobiercy pomienionego N wraz ze spadkobiercami względem dóbr tych strzec, zabezpieczyć, zaspokoić i uwolnić od wszelkiego zatrudnienia prawnego i od wszelkich osób, przez dawności ziemskie, o ile dawność (przedawnienie) do jakiej bądź osoby odnosić się będzie, — tylekroć, ilekroć będzie potrzeba, pod szkodą ziemską, żadną rzeczą wymyślną tejże szkody nie unikając. I gdyby takowa sprzedaż miała nastąpić in vim reemptionis, czyli na wyderkaw, wtedy na miejscu właściwern mają być dodane oczywiście następujące wyrazy: znaczy się in vim reemptionis, albo na wyderkaw. A gdyby sprzedawca miał żonę, zabezpieczenie posagu (reforma, oprawa) której dotyczyło by tych dóbr sprzedanych, to zostanie ona do ksiąg przez męża stawiona i, za zgodą przyjaciół, co najmniej dwóch, z linji ojcowskiej krewniaków jej, wyrazi na taki (sprzedażny) zapis swe zezwolenie, a to ze względu na jej zabezpieczenie. |
Author: ziemiazakroczymska
Materiały źródłowe do historii ziemi zakroczymskiej
Gdy podczas poszukiwań przodków dojdziemy do XVIII w. otwierają się przed nami nowe materiały do przebadania. Wszystkie metryki kościelne (tzn. kościoła katolickiego), są pisane po łacinie. Jeśli w nich nasi przodkowie są określani jako nobiles (z łac. szlachetny) lub generosus (urodzony), możemy rozszerzyć poszukiwania o księgi sądowe staropolskie. Księgi grodzkie i ziemskie obejmowały jedną ziemią lub powiat. Dla osób które nie znają do jakiego powiatu należała dana miejscowość, polecam stronę Atlas Fontium:
http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?resetsession=ALL&config=korona&language=pl
Ziemia zakroczymska w przeciwieństwie do niektórych ziem z terenu Mazowsza ma zachowane prawie wszystkie księgi ziemskie i grodzkie.
Księgi ziemskie/grodzkie.
W metodzie retrogresywnej, badając naszych przodków poruszamy się od czasów współczesnych poprzez rodziców, dziadków itd. z tego powodu, badanie przodków szlacheckich szukamy od końca okresu staropolskiego cofając się do wcześniejszych wieków. Dla terenu ziemi zakroczymskiej zachowały się prawie wszystkie księgi sądowe szlacheckie i możemy odtworzyć historię naszych przodków nawet do początku XV w. Księgi te zawierają min. przebieg spraw sądowych z wyrokami, sprzedaże i kupna ziemi, podziały majątkowe po śmierci właścicieli, długi i pokwitowania. Niestety tylko niewielka część jest dostępna w formie skanów w Internecie
Nazwa zespołu | Strona z opisem zespołu |
32, Księgi ziemskie zakroczymskie; Terrestria Zacroczimiensia | http://www.agad.gov.pl/pomoce/zakrz32.xml |
33,Księgi grodzkie zakroczymskie; Castrensia Zacroczimiensia | http://www.agad.gov.pl/pomoce/zakrg33.xml |
34, Księgi ziemskie nowomiejskie; Terrestria de Nowe Miasto [Novomestensia] | http://www.agad.gov.pl/pomoce/nomiaz34.xml |
35, Księgi grodzkie nowomiejskie; Castrensia de Nowe Miasto [Novomestensia] | http://www.agad.gov.pl/pomoce/nomiag35.xml |
– Nowomiejskie ziemskie wieczyste (dla początkujących polecam księgi 13, 14 i 15 gdyż są po polsku)
https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/zespol?p_p_id=Zespol&p_p_lifecycle=1&p_p_state=normal&p_p_mode=view&_Zespol_javax.portlet.action=zmienWidok&_Zespol_nameofjsp=jednostki&_Zespol_id_zespolu=124808
– Księgi grodzkie nowomiejskie (zawierają: Nowomiejskie relacje oblaty, Nowomiejskie dekreta wokandy i Nowomiejskie manifesty)
https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/zespol?p_p_id=Zespol&p_p_lifecycle=1&p_p_state=normal&p_p_mode=view&_Zespol_javax.portlet.action=zmienWidok&_Zespol_nameofjsp=jednostki&_Zespol_id_zespolu=124809
– księgi grodzkie zakroczymskie (skanoteka.genealodzy.pl)
https://sadowe.genealodzy.pl/ar18-zs33
Dla części dokumentów ziemskich nowomiejskich zostały stworzone indeksy przez p. Adama A. Pszczółkowskiego (księgi w których są tzw. akta stemplowe nie zostały do końca zindeksowane)
https://web.archive.org/web/20190227032618/http://www.przodkowie.com/agad/index.php
W 1775 został wprowadzony nowy podatek – podymne generalne którego rejestr i taryfy możemy znaleźć w Zakroczymskie grodzkie relacje, sygn. 73, k. 244-297v
Mazowieckie zapiski herbowe
Podstawowym źródłem pokazującym do jakiego herbu przynależy dany ród z danego powiatu dla Mazowsza są „Mazowieckie zapiski herbowe”. Powstały one podczas pracy prof. Adama Wolffa nad opracowaniem urzędników mazowieckich do XVI w. Można je uznać za podstawowy herbarz tego regionu a od innych tego typu prac wyróżnia to, że mamy wpis do księgi sądowej z podanymi przedstawicielami szlachty i rokiem w którym go dokonano.
http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/docmetadata?id=12977&from=publication
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu
Zespół Słownika udostępnił Kartotekę Słownika historyczno-geograficznego Mazowsza w średniowieczu który zainicjował Adam Wolff (udostępniony jest tylko powiat zakroczymski). Są to streszczenia dokumentów do 1530 roku, które będą wykorzystane przy tworzeniu słownika.
https://rcin.org.pl/dlibra/publication/8825#structure
Metryki Koronne
Metryki koronne są rejestrem najważniejszych dokumentów dotyczących Królestwa Polskiego od połowy XV w. do końca XVIII w. Znajdziemy tam również dokumenty dotyczące transakcji związanych z obrotem ziemią. Mimo, że to jest tak istotny zasób archiwalny do tej pory nie został w całości zindeksowany mimo jego całkowitej digitalizacji. Te spisane indeksy znajdują się tutaj:
http://agad.gov.pl/metrykalia.html
Metryka Mazowiecka
Po inkorporacji Księstwa Mazowieckiego do Korony, Metryka Księstwa Mazowieckiego została dołączona do Metryk Koronnych. Zawiera głównie krótkie rejestry transakcji obrotu ziemią i dlatego jest cennym źródłem dla badania historii szlachty w XV i XVI w. Wcześniej wspomniana kartotek SHGM zawiera wiele indeksów z Metryki Mazowieckiej.
http://www.agad.gov.pl/inwentarze/Metr_Korx.xml#series6
Kopiariusz Czerwiński
Klasztor Kanoników Regularnych w Czerwińsku posiadał kilkanaście wsi w ziemi zakroczymskiej. We wsiach tych zamieszkiwało głównie chłopstwo a szlachta dostawała sołectwa w nich. Dochodziło często do zatargów z sąsiednią szlachtą. Spory te były rozstrzygane przed sądem ziemskim zakroczymskim a ich rejestr możemy znaleźć w kopiariuszach:
Diversorum privilegiorum monasterii Czervinscensis ab anno 1155 ad annum 1746 copiae. (BOZ 70)
https://katalogi.bn.org.pl/discovery/fulldisplay?docid=alma991016801349705066&context=L&vid=48OMNIS_NLOP:48OMNIS_NLOP
Privilegiorum super scultetis, advocatis, molendina, granaria etc. per abbates ordinis canonicorum regularium Czerwenensis, tum transactionum diversarum bona ejusdem spectantium et quarumdam bullarum ac privilegiorum per duces Masoviae Stanislaum et Janussium aliosque principes ab anno 1326 ad annum 1741 datorum copiae. (BOZ 71)
https://katalogi.bn.org.pl/discovery/fulldisplay?vid=48OMNIS_NLOP:48OMNIS_NLOP&docid=alma991016797309705066
Acta capitulorum generalium per abbates ordinis canonicorum regularium monasterii Czerwenensis celebratorum annis 1471–1529. (BOZ 72)
https://katalogi.bn.org.pl/discovery/fulldisplay?docid=alma991017455259705066&vid=48OMNIS_NLOP:48OMNIS_NLOP
Regestrum privilegiorum, immunitatum et causarum monasterii Czervenensis canonicorum regularium. (BOZ 96)
https://katalogi.bn.org.pl/discovery/fulldisplay?docid=alma991016795619705066&vid=48OMNIS_NLOP:48OMNIS_NLOP
Podział administracyjny Mazowsza
Do 1795 Rzeczpospolita Polska dzieliła się na dwie cześci Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie. Te natomiast dzieliły się na prowincję. Mniejszymi jednostkami były województwa które z kolei dzieliły się na ziemie. Najmniejszym zaś obwodem administracyjnym był powiat. Mazowsze jako po całkowitym włączeniu do Korony składało się z 3 województw: mazowieckiego, płockiego i rawskiego. Na czele każdego z nich stał wojewoda który zasiadał w senacie. Województwo płockie składało się z dwóch ziem: płockiej i zawkrzańskiej, województwo rawskie z gostynińskiej, sochaczewskiej i rawskiej.Województwo mazowieckie składało się z ziem: czerskiej, warszawskiej, wiskiej, wyszogrodzkiej, zakroczymskiej, ciechanowskiej, łomżyńskiej, różańskiej, liwskiej i nurskiej.
Źródło:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Mazowsze
Mapy stworzono na podstawie: Ziemie polskie Korony w XVI w. Przestrzenna baza danych, Instytut Historii PAN im. Tadeusza Manteuffla, http://atlasfontium.pl, dostęp: 29.10.2017.